IT
محتوای دروس: چیزی که از سرفصل دروس بر میآید، بیانگر این است که رشتهی مهندسی فناوری اطلاعات، همانند رشتهی مهندسی صنایع، ماهیتی میانرشتهای و تلفیقی دارد و دروس آن، ترکیبی از دروس رشتههایی همانند مهندسی نرمافزار، مهندسی سختافزار، مهندسی برق شاخههای الکترونیک و مخابرات و همچنین رشتهی مدیریت است. میانرشتهای بودن یک گرایش در کشور بدین معناست که متخصصین این حوزه توانایی کار تعاملی با چندین رشته و گرایش را داشته و به همین دلیل بازار کار خوبی برای رشتهی مهندسی فناوری اطلاعات وجود خواهد داشت.
رشته فناوری اطلاعات در دوره کاردانی بیشتر به ارایه کردن مسایل مربوط به وب میپردازد. در دوره کارشناسی نیز متقاضیان را با عملیات شبکه و امور اجرا کردن آن در سازمانها آشنا میکند و در پایان این دوره، اندکاندک وارد مباحث مدیریت پروژه میشود. البته قابل ذکر است کارشناسی ارشد IT دارای گرایشهای عمدهای نظیر تجارت الکترونیکی، سیستمهای چندرسانهای، مدیریت سیستمهای اطلاعاتی، امنیت اطلاعات، شبکههای کامپیوتری و مهندسی فناوری اطلاعات است که برخی از این گرایشها در دانشگاههای ایران ارایه میشود. در دوره کارشناسی ارشد نیز ضمن تکمیل مدیریت پروژه به ارایه راهحلهای مناسب برای مسایل پیچیده سازمانی میپردازد. هرچند مقطع دکترای فناوری اطلاعات در ایران ارایه نمیشود، اما انجام امور تحقیقاتی و دستیابی به نظریههای جدید از محورهای اصلی در این مقطع محسوب میشود.
نکتهی مهم در نحوهی چینش دروس این رشته، عدم وجود دروس عملی و کارگاهی به میزان کافی برای تکمیل توانایی تئوریک دانشآموختگان و آموزش پیادهسازی و کاربردی نمودن این دانش است. به طوری که با مقایسهی چارت درسی این رشته در کشور و کشورهای دیگر، این مورد کاملا مشهود است چرا که مثلا در کشور هندوستان، دانشجوی این رشته در طول هر ترم تعداد زیادی واحد آزمایشگاهی و کارگاهی را نیز سپری میکند اما تعداد این واحدها در چارت درسی مربوط به کشور ما، بسیار اندک است.
علاوه بر این، در دروسی مثل برنامهنویسی و پایگاهدادهها، دانشجویان این رشته نسبت به دانشجویان رشتهی مهندسی نرمافزار، ضعیفتر هستند چرا که تعداد زیادی از واحدهای مربوط به طراحی نرمافزار را سپری نمیکنند و با دانشی که در دانشگاه کسب میکنند عملا در صنعت نرمافزار در مقایسه با دانشجویان رشتهی نرمافزار کاری از آنها ساخته نیست.
تعدد دروس با محتوای غیر متشابه در مقطع کارشناسی فناوری اطلاعات باعث میشود که دانش آموختگان این رشته، دانشی وسیع در حوزههای متعدد اما کمعمق کسب کنند و بیشتر به یک دایرهالمعارف اصطلاحات تخصصی علوم کامپیوتر شبیه باشند تا فردی که توانایی پیادهسازی و اجرای کاربردی علم خود برای مصارف شغلی و … را داشته باشد.
در مورد برخی دروس نیز منابع درسی بسیار قدیمی هستند و با دانش روز مطابقت ندارند، تدریس زبان پاسکال، زبان C، مفاهیم تئوریک شبکههای کامپیوتری مربوط به سالها قبل و مواردی از این دست، باعث میشود که دروس عملا برای دانشجو کاربردی نباشند و دانشجو را برای مطالعهی نسخههای جدیدتر و به روز مطالب آموزشی به دردسر میاندازد. بسیاری از کتب این رشته که در بازار موجود هستند توسط افرادی به زبان فارسی ترجمه شدهاند که دانشی نسبت به دروس مهندسی فناوری اطلاعات ندارند و فقط به خاطر دانش زبان انگلیسی به ترجمهی این کتب پرداختهاند. این امر باعث شکلگیری فرهنگ دادههای غلط و نامناسب در بین دانش آموختگان این حوزه است.
وجود دروسی مثل فیزیک دینامیک و فیزیک الکترومغناطیس، مدارهای الکترونیکی، مبانی الکترونیک و دیجیتال، مدارهای منطقی و دروسی از این دست با توجه به نامرتبط بودن به ساختار فعلی انتظارات جامعه از مهندسین فناوری اطلاعات و توانایی کشور در ساخت و تولید سختافزارهای رایانهای و … باعث اتلاف وقت دانشجوست و منفعتی برای وی ندارد.
البته دانشجویان مقطع کارشناسی رشتهی مهندسی فناوری اطلاعاتی که در دانشگاه آزاد تحصیل میکنند، ۴ واحد عمومی اضافه بر چارت ذکر شده را نیز باید سپری کنند و ممکن است سرفصلهای درسی متفاوتی را نسبت به دانشجویان دانشگاههای سراسری داشته باشند.
موقعیت شغلی و حوزههای کاربردی: تصور بازار کار کشور ما از یک مهندس فناوری اطلاعات، فردی است که برنامهنویسی یا برپایی شبکه انجام میدهد و در حقیقت حوزههای کاربردی رشتهی مهندسی فناوری اطلاعات در ایران شامل موارد زیر است: برنامه نویسی تحت سیستمعامل، برنامهنویسی تحت وب، برنامهنویسی ابزارهای قابل حمل همانند موبایلها و پخشکنندههای موسیقی، برنامهنویسی سختافزاری برای ابزارآلات شبکه، رباتها، تجهیزات اتوماسیون و …
تحلیل و طراحی پایگاههای داده، انبارهای
داده، استخرهای داده و ارائهی راهکارهای نوین ذخیره و بازیابی
اطلاعات. طراحی سیستمهای چندرسانهای و رابطهای تعامل انسان و کامپیوتر
همانند سیستمهای تشخیص دستخط، سیستمهای تشخیص صدا، سیستمهای ردگیری
حرکات چشم ، سیستمهای آموزشی چندرسانهای، نرمافزارهای فشردهسازی
دادهها و …
طراحی و ساخت سختافزارهایی از جمله کیتها و قطعات الکترونیکی، قطعات رایانهای، ابزارآلات شبکه و …
طراحی سیستمهای انتقال و توزیع اطلاعات بر اساس تکنولوژی های روز
طراحی و برپایی شبکههای ارتباطی نرمافزاری، سختافزاری و ترکیبی درون سازمانی و بین سازمانی کوچک، متوسط و بزرگ
تحلیل منابع سازمانی جهت اجرای پروژههای بهبود کیفیت عملکرد اطلاعاتی
سازمان همانند سیستمهای مدیریت منابع درونسازمانی ERP، سیستمهای مدیریت
ارتباط با مشتری CRM ، سیستمهای مهندسی مجدد فرایندهای کسب و کار BPR ،
سیستمهای پشتیبانی از تصمیم گیری DSS ، سیستمهای خبره در تصمصمگیری و
… برقراری امنیت اطلاعاتی سازمانی و تکنولوژیکی.پشتیبانی سختافزار و
نرمافزار شرکتها و سازمانها و …
افرادی که قصد ورود به این رشته را دارند باید درک ریاضی و منطقی خوبی نسبت به حل مسائل داشته باشند چون خواه ناخواه باید در حوزهی برنامهنویسی نیز قدرتمند باشند تا بتوانند جایگاه مناسبی برای خود دست و پا نمایند. علاقه به حوزههای علوم انسانی و مدیریتی نیز یکی دیگر از مواردی است که دانشجوی رشتهی مهندسی فناوری اطلاعات باید در نظر بگیرد. چرا که در دنیای امروز، با نزدیک شدن فرهنگها به یکدیگر لازم است فردی که وارد این حوزه میشود شناخت خوبی نسبت به علوم اجتماعی و رفتاری داشته باشد.
با توجه به حرکت کشور به سمت ایفای نقش مؤثر در بازارهای جهانی و فراگیر شدن مفاهیم تجارت الکترونیکی، کسب و کار الکترونیکی، دولت الکترونیکی و … فردی که این رشته را برای تحصیل بر میگزیند بایستی توانایی ایدهپردازی و کار در فضای اینترنت و دیگر فناوریهای اطلاعاتی و ارتباطی را دارا باشد.
مقطع کارشناسی ارشد فناوری اطلاعات در ۳۲ واحد و چهار ترم تحصیلی و دارای ۵ گرایش در نظر گرفته شده است:
تجارت الکترونیکی: تجارت الکترونیکی با
استفاده از شبکههای رایانهای، معاملات تجاری را در مراحل گوناگون آن
مانند طراحی، تولید، خرید و فروش و تحویل، ساده نموده و به آن سرعت می
بخشد. عبارت «تجارت الکترونیکی» دربرگیرنده هر گونه تجارت و تعامل مدیریتی
است که با استفاده از فناوری اطلاعات و ارتباطات صورت می گیرد. هدف از این
دوره ارائه درکی مناسب از فناوریهای مرتبط با شبکههای کامپیوتری، مهارت
در طراحی و تولید سیستمهای چندرسانهای مبتنی بر وب برای توزیع در سطح
شبکه و آگاهی از ابزارها و روشهای مورد نیاز برای تغییر وظایف تجارتی و
مدیریتی از طریق انجام معاملات به صورت الکترونیکی است. دوره کارشناسی ارشد
رشته تجارت الکترونیکی فارغ التحصیلانی کاردان با دانش فنی، مهارتهای خلاق
و توانایی تجاری خلق می کند تا بتوانند از پتانسیل عظیم بازاریابی در شبکه
های رایانهای و ایجاد کسب و کارهای جدید الکترونیکی بهره برداری نمایند.
امنیت اطلاعات: با توجه به افزایش وابستگی به تکنولوژِی اطلاعات و ارتباطات
در دولت الکترونیکی و خطراتی که دراستفاده از آن با آنها مواجه هستیم
مانند برنامه های مخرب ویروسها، حمله نفوذگران و سارقان، حملات مختلف به
قصد تخریب و دریافت بدون مجوز اطلاعات، نیاز به متخصصینی که بتوانند جلوی
اینگونه خطرات را بگیرند و یا در صورت بروز، سیستمها را سریعا به پایداری
مجدد برسانند بسیار احساس میشود.
شبکههای کامپیوتری: این گرایش از رشته فناوری اطلاعات در سرتاسر دنیا زیر
رشتهای از گرایش مهندسی کامپیوتر و مخابرات تلقی میشود و از لحاظ کاربردی
پیشینه طولانیتری نسبت به دیگر گرایشهای فناوری اطلاعات دارد. متخصین
شبکههای کامپیوتری قادرند با تواناییهای برگرفته از تحصیلات خود در این
زمینه فعالیتهای گوناگونی را انجام داده و در حرفههای متفاوت و متنوعی
مشغول به خدمترسانی شوند. از جمله این دانشهای کاربردی میتوان به موارد
مهمی همچون طراحی، پیکربندی و پیادهسازی شبکههای کامپیوتری و
برنامهنویسی شبکه اشاره کرد. امنیت در شبکه های کامپیوتری از دیگر مباحثی
است که در قالب تعلیمات مرتبط با این گرایش قرار میگیرد. مهندسان گرایش
شبکههای کامپیوتری همچنین قادر خواهند بود با مهندسان گرایشهای دیگر مثل
تجارت الکترونیک در زمینه بسترسازی برای فعالیتهایشان، همکاری کنند. ساختن
برنامههای تحت شبکه اینترنت و پیادهسازی سیستمهای توزیع شده (مانند
پایگاه دادههای توزیع شده یا سیستم عاملهای توزیع شده) از دیگر
فعالیتهایی است که به کارشناسان محصل در این گرایش آموزش داده میشود.
مهندسی فناوری اطلاعات: این رشته دانشی را به مخاطب منتقل میکند که طی آن
روشهای جمعآوری اطلاعات، استفاده و انتقال آن میسر شود. مطالعه، طراحی،
ساخت، راهاندازی، نگهداری سیستمهای سختافزاری و نرمافزاری، جمعآوری،
سازماندهی، طبقهبندی و انتقال اطلاعات مهمترین اهدافی است که مهندسی
فناوری اطلاعات آن را دنبال میکند. مهمترین توانمندی دانشآموختگان این
رشته، استفاده صحیح و بهرهبرداری بهموقع از اطلاعات است. در عصری که
بهسر میبریم فناوری اطلاعات یکی از عمدهترین محورهای تحول و توسعه در
دنیا محسوب میشود. امروزه دستاوردهای ناشی از فناوری اطلاعات چنان با
زندگی مردم تلفیق شده است که توقف در مسیر آن باعث ایجاد اختلال در جامعه و
حتی رفاه و آسایش مردم میشود. از اینرو بسیاری از کشورها جهت عمومیت
بخشیدن به استفاده از فناوری اطلاعات دست به اقدامات خرد و کلانی زدهاند
که آموزش آکادمیک فناوری اطلاعات یکی از این موارد است. رشته فناوری
اطلاعات در دوره کارشناسی ارشد ضمن تکمیل مدیریت پروژه به ارایه راهحلهای
مناسب برای مسایل پیچیده سازمانی میپردازد.
مدیریت سیستمهای اطلاعاتی: مدیریت سیتمهای اطلاعاتی (MIS) درواقع کاربرد
تکنولوژی اطلاعات است در پشتیبانی از فعالیتهای تجاری, چرا که تجارت روز به
روز متحول می گردد و در این میان همواره افرادی با قدرت تحلیل بالا و
زاویه دید و پیشینه تجاری مورد نیاز هستند تا فرایندهای تجاری را بارور
کنند. از این رو دانش آموختگان این رشته تحصیلی نیاز دارند تا بیاموزند که
چگونه نیازمندیهای اطلاعاتی یک سازمان را تحلیل کنند و سپس در صدد طراحی یک
سیستم مدیریت امور, مبتنی بر کامپیوتر, در جهت رفع نیازمندیهای تحلیل شده
برآیند, و در نهایت پیاده سازی و فرایند عملیاتی سازی سیستم طراحی شده را
راهبری نمایند. به منظور برنامه ریزی و توسعه یک سیستم اطلاعاتی که پاسخگوی
نیازمندی های کاربران باشد, یک متخصص MIS بایستی با ساختار سازمانی, اهداف
تجاری, عملیات بازرگانی (شامل روالهای کاری و چرخش اطلاعات میان پروسه ها)
و با چگونگی برقراری ارتباط موثر با کاربران آشنا بوده و بداند چگونه
سیستمی طراحی کند که فعالیتهای کاربر را تحت پوشش قرار دهد.
در عصری که بهسر میبریم فناوری اطلاعات یکی از عمدهترین محورهای تحول و توسعه در دنیا محسوب میشود. امروزه دستاوردهای ناشی از فناوری اطلاعات چنان با زندگی مردم تلفیق شده است که توقف در مسیر آن باعث ایجاد اختلال در جامعه و حتی رفاه و آسایش مردم میشود. از اینرو بسیاری از کشورها جهت عمومیت بخشیدن به استفاده از فناوری اطلاعات دست به اقدامات خرد و کلانی زدهاند که آموزش آکادمیک فناوری اطلاعات یکی از این موارد است. در کشور ما نیز در راستای ایجاد تغییرات بنیادین و منطقی و دستیابی به نیروهای متخصص و کارآمد رشته فناوری اطلاعات بهصورت متمرکز و غیرمتمرکز در مراکز آموزش عالی از جمله دانشگاهها ارایه میشود. در واقع میتوان گفت ورود رشته it به مجموع رشتههای ارایه شده در دانشگاههای کشور به ابتدای سال ۱۳۸۰ و همزمان با اوج گرفتن مباحث مربوط به فناوریهای اطلاعاتی و ارتباطاتی در ایران بازمیگردد. اما در سال ۱۳۸۱ بود که رشته مهندسی فناوری اطلاعات بهطور رسمی در مقطع کارشناسی و کارشناسی ارشد مورد پذیرش وزارت علوم، تحقیقات و فناوری قرار گرفت. به گونهای که رشته مهندسی فناوری اطلاعات در پایه لیسانس بهطور همزمان در سه دانشگاه علم و صنعت، امیرکبیر و شیراز تدریس شد. از آن پس تاکنون رشته it در مقاطع تحصیلی مختلف و توسط دانشگاه دولتی و غیردولتی به متقاضیان یادگیری این علم آموزش داده میشود و علیرغم نوپایی خود از طرفداران قابل توجهی برخوردار است. لذا آنچه در این گزارش مورد بررسی قرار میگیرد آشنایی با رشته مهندسی فناوری اطلاعات، پرداختن به چگونگی امکانات لازم و نقاط ضعف و چالشهای موجود در مسیر ارایه این رشته است.
ماهیت رشته فناوری اطلاعات
پیش از هر چیز بهتر است ابتدا به ماهیت رشته فناوری اطلاعات در ایران بپردازیم. رشته it در ایران ماهیتی میانرشتهای دارد. به این مفهوم که رشتهای خالص نیست و از تلفیق رشتههایی نظیر مدیریت، مهندسی صنایع، مهندسی الکترونیک و مهندسی کامپیوتر بهویژه نرمافزار بهوجود آمده است.
ماهیت میانرشتهای فناوری اطلاعات باعث
شده است هماکنون دانشگاههای مختلفی چون تربیتمدرس، خواجهنصیر، تهران،
امیرکبیر، شریف و علم و صنعت در مقطع کارشناسی ارشد، برخی دانشکدههای فنی
دانشگاه آزاد و سراسری در مقطع کارشناسی و دانشگاههای علمی–کاربردی و
پودمانی در مقطع کاردانی به ارایه این رشته بپردازند.
رشته فناوری اطلاعات در دوره کاردانی بیشتر به ارایه کردن مسایل مربوط به
وب میپردازد. در دوره کارشناسی نیز متقاضیان را با عملیات شبکه و امور
اجرا کردن آن در سازمانها آشنا میکند و در پایان این دوره، اندکاندک
وارد مباحث مدیریت پروژه میشود. البته قابل ذکر است کارشناسی ارشد it
دارای گرایشهای عمدهای نظیر تجارت الکترونیکی، سیستمهای چندرسانهای،
مدیریت سیستمهای اطلاعاتی، امنیت اطلاعات، شبکههای کامپیوتری و مهندسی
فناوری اطلاعات است که برخی از این گرایشها در دانشگاههای ایران ارایه
میشود.
در دوره کارشناسی ارشد نیز ضمن تکمیل مدیریت پروژه به ارایه راهحلهای
مناسب برای مسایل پیچیده سازمانی میپردازد. هرچند مقطع دکترای فناوری
اطلاعات در ایران ارایه نمیشود، اما انجام امور تحقیقاتی و دستیابی به
نظریههای جدید از محورهای اصلی در این مقطع محسوب میشود.
رشته ی فناوری اطلاعات (IT): در هزاره سوم، فناوری اطلاعات (IT) به عنوان عمدهترین محور تحول و توسعه در جهان منظور شده است و دستاوردهای ناشی از آن، آنچنان با زندگی مردم عجین گردیده که رویگردانی از آن، اختلالی عظیم در جامعه و رفاه و آسایش مردم به وجود میآورد. برای مثال، کامپیوتری شدن بسیاری از امور جاری مردم، انجام بسیاری از کارهای روزمره بانکی با استفاده از اینترنت و شبکههای ارتباطی در منزل و خانهها، آموزش الکترونیکی و مجازی و عدم نیاز به حضور در کلاسهای درس، توسعه و ترویج تجارت الکترونیکی از نتایج و دستاوردهای فناوری اطلاعات است؛ عواملی که هرچند در مراحل اولیه رشد و تکامل قرار دارند اما در همین حد نیز در رفاه و آسایش انسان نقش بسیار مهمی دارند. از همین رو امروزه تمامی کشورها در زمینه فناوری اطلاعات و عمومیت بخشیدن به آن در جامعه تلاشی پیگیر دارند. در کشور ما نیز برای تربیت نیروی متخصص و کارآمد در زمینه IT و حرکت سریع در این عرصه, رشته IT در دانشگاهها و مراکز آموزش عالی ارائه میشود و در مقطع کارشناسی و کارشناسی ارشد دانشجو میپذیرد.
فناوری اطلاعات یا IT که مخفف Technology
Information میباشد, رشتهای است که تمام رشتههای دانشگاهی را میتواند
پوشش دهد. منتها از نظر عملیاتی یک رشته میان رشتهای, بین کامپیوتر و
صنایع برق است که در این میان امور مربوط به تولید, پردازش, نگاهداشت و
عرضه اطلاعات به مباحث کامپیوتری مرتبط میشود, بحثهای مدیریت اطلاعات و
فرآیندهای آن از سلسله بحثهای رشته صنایع و رشته برق است و به خصوص گرایش
مخابرات, انتقالات مرتبط با اطلاعات و دادهها را برعهده دارد. IT را
میتوان استفاده بهینه از اطلاعات برای کاربردهای مختلف دانست, یعنی متخصص
این رشته باید بتواند اطلاعات را جمعآوری, دستهبندی و پردازش کرده و به
موقع از آن استفاده نماید از همین رو کارشناس این رشته باید مبانی کامپیوتر
را بلد باشد. به عبارت دیگر هستـ· اصلی این رشته همان هسته اصلی مهندسی
کامپیوتر است، منتها چون یکی از توانمندیهای اصلی کارشناسی این رشته
بهرهوری به موقع و صحیح از اطلاعات است؛ دانشجوی IT باید دارای اطلاعات
جنبی در زمینههای مختلف باشد.
برای مثال, فردی که میخواهد از این تکنولوژی در تجارت الکترونیکی استفاده
کند باید مدیریت بداند یا فردی که میخواهد از IT در آموزش از راه دور بهره
ببرد, باید با روشهای آموزش آشنا باشد.
تواناییهای لازم : با توجه به ماهیت میان رشتهای مهندسی فناوری اطلاعات. دانشجوی این رشته لازم است که به دو مبحث علوم مدیریت و کامپیوتر علاقهمند باشد. همچنین باید در ریاضی توانمند بوده و قدرت تجزیه و تحلیل خوبی داشته باشد. زیرا به گفته «الکساندروف», – ریاضیدان و فیلسوف معاصر شوروی – علم ریاضی کاربرد فراوانی در سایر دانشها, صنعت و در همه زمینههای مربوط به زندگی بشری دارد. برخی از استادان این رشته معتقدند که آزمون این رشته باید به صورت نیمهمتمرکز برگزار گردد تا علاقهمندترین و مستعدترین داوطلبان وارد این رشته گردند. داوطلبانی که پیش از ورود به دانشگاه, با کامپیوتر آشنایی داشته و در این زمینه توانمند باشند.
موقعیت شغلی در ایران : اینجا یک شهر الکترونیکی است. شهری که آموزش, تفریحات, خرید و فروش و بخش قابل توجهی از ارتباطات آن الکترونیکی میباشد. در این شهر, فارغالتحصیلان IT حضوری فعال دارند. زیرا از سوار شدن به مترو و تاکسی تا خرید از فروشگاهی که در آن فروشندهای حضور ندارد, به صورت الکترونیکی انجام میگیرد. این تصویری از آینده تمامی کشورهای جهان از جمله کشور ایران است. تصویری که بیانگر وجود فرصتهای شغلی فراوان برای فارغالتحصیل IT است. البته یک مهندسی IT نه تنها در آینده, بلکه در حال حاضر نیز فرصتهای شغلی فراوانی دارد. برای مثال, در حال حاضر وزارت بازرگانی در پی آن است که سیستم تجارت ایران را مثل کشورهای پیشرفته, الکترونیکی کند. این پروژه بسیار پیچیده است و نیاز به تعداد قابل توجهی متخصص IT دارد. تا جایی که اگر تمامی دانشجویان ما وارد بازار کار شوند, باز هم پاسخگوی نیاز این پروژه و پروژههای مشابه نخواهند بود. حتی در کارهایی سادهتر مثل مکانیزه شدن سیستم یک اداره, نیاز به متخصص این رشته است. کاری که در بعضی از سازمانها آغاز شده اما هنوز سیستم هیچ سازمانی به طور کامل مکانیزه نشده است. به عبارت دیگر در حال حاضر همه چیز به سمت IT پیش میرود و به همین دلیل فارغالتحصیل این رشته اگر توانمند باشد, بیکار نخواهد ماند.